door Lou Lichtenberg, Archeologie Magazine (nr 3, juli 2019)
‘Taq Kasra, Wonder of Architecture’. Zo luidt de in het oog springende titel van een recent verschenen DVD die een documentaire toont over het grootste bakstenen boogvormige bouwsel ter wereld. Een monument dat thans in Irak is gelegen, maar tevens een symbool vormt van het Perzische Rijk in de periode van de Sassanidische dynastie (224-654 n.Chr.). Deze feiten alleen al geven voldoende redenen om ons licht op te steken bij de documentairemaker en journalist Pejman Akbarzadeh.
‘Ik maakte deze documentaire in 2017-2018 in Irak in kritieke omstandigheden’, zo begint Pejman Akbarzadeh (1980, Shiraz) zijn verhaal in een horecagelegenheid van zijn woonplaats Amsterdam. ‘IS was immers in de buurt’, vervolgt hij, ‘en ik wilde de film maken voordat ook die plaats mogelijk door hun geweld getroffen zou worden. En om meerdere redenen verdient het uitzonderlijke monument alle aandacht’. Uitzonderlijk is dit monument zeker. Taq Kasra – ook wel Taq-i Kisra genaamd – oogt als een merkwaardige bakstenen ruïne in een vlak landschap met wat struikgewas, bomen en in de verte wat bewoning. Te midden van de ruïne bevindt zich een imposante constructie die lijkt op een hoog gewelf of boog, ook volledig met bakstenen opgetrokken. Op onze vraag naar de oorspronkelijke functie en betekenis van dit restant geeft Akbarzadeh de volgende uiteenzetting. ‘Taq Kasra dateert uit de periode van de Sassaniden-dynastie van het Perzische Rijk, dat zich tot het huidige Irak uitstrekte. Dit was een belangrijke periode in de geschiedenis van het rijk. Het was de laatste dynastie vóór de Arabische-islamitische invasie in de 7e eeuw en bovendien was het een van de meest productieve en esthetisch hoogstaande tijdperken van de Perzische kunst’.
Ctesiphon
‘Dat blijkt ook uit de architectuur van dit monument’, vervolgt hij. ‘Het is de grootste
bakstenen boog van de wereld. Dit was onderdeel van een paleis en dat was in Ctesiphon gelegen, een van de hoofdsteden van Perzië (Iran) tijdens de Sassanidische period en ook een van de grootste steden ter wereld in die tijd. De belangrijkste andere residentie van de Perzische heersers was Istakhr, ongeveer 5 kilometer ten noorden van Persepolis. Dit restant met de boog is thans het enige zichtbare deel van het paleis, maar ook van Ctesiphon. Bij de verovering van de stad door het Arabische leger in 637 werden de paleizen verwoest, waaronder ook Taq Kasra. Delen daarvan bleven aanvankelijk nog behouden doordat ze een tijd lang als moskee werden benut. Maar in 751 werd op zo’n 35 km afstand de nieuwe hoofdstad Bagdad gesticht, waarna delen van overgebleven bouwsels en ruïnes als steengroeve voor de nieuwe stad en andere steden in de buurt gingen fungeren. Uiteindelijk veranderde Ctesiphon in een spookstad. Wat nu nog hiervan zichtbaar is zijn alleen een deel van het grote gewelf van de troonzaal en wat delen van de façademuren van het paleis’.
Waarom het monument als een architectuurwonder wordt gezien wordt in de informatieve documentaire duidelijk door uitspraken van diverse experts. Zo geeft de Perzisch-Canadese architect Hossein Amanat te kennen dat hij zich bij het ontwerpen van de Vrijheidstoren (Azadi-tower) in Teheran door dit monument geïnspireerd wist. De façade van het monument laat ook markante combinaties zien van Perzische en islamitische elementen. Taq Kasra inspireerde daarnaast vele dichters en andere kunstenaars tot fraaie artistieke prestaties waarin de glorie van de imposante boog wordt bezongen.
Archeologisch onderzoek
En zeker niet in de laatste plaats waren het archeologen die door deze locatie geïnspireerd werden, temeer daar Ctesiphon al sinds de oudheid als een belangrijke site beschouwd werd. ‘De eerste systematische opgravingen in Ctesiphon’, aldus Pejman Akbarzadeh, ‘vonden echter pas plaats in de winter van 1928-1929 door de eerste Ctesiphon expeditie van de Deutsche Orient-Gesellschaft. Deze expeditie stond onder leiding van de archeoloog Oscar Reuther, die gespecialiseerd was in Perzische kunst en architectuur van de Sassanidentijd. Bij dit onderzoek, dat zich vooral op de terreinen rond het paleis Taq Kasra richtte, werden naast duizenden objecten fundamenten van verschillende bouwwerken uit de Sassanidentijd en van een vroeg-christelijke kerk blootgelegd en werden ook de contouren van de plattegrond van het paleis duidelijk. De tweede expeditie door een Duits-Amerikaans team voltrok zich eind 1931 tot half februari 1932 in een ruimere omgeving van het paleis en bij het aangrenzende dorp Selman Pak en werd gesponsord door de Staatliche Museen zu Berlin en het Metropolitan Museum of Art (MOMA) in de VS. Ook hierbij kwamen talrijke objecten en resten van bebouwing en bewoning aan het licht’.
De bij de opgravingen gevonden objecten werden in 1932 verdeeld tussen het Iraq Museum in Bagdad en de sponsoren van de onderzoeken. Daardoor hebben het MOMA en het Iraq Museum elk kleine collecties van deze vondsten, maar de meeste – meer dan 16.000 objecten – kwamen terecht bij de Staatliche Museen en vooral bij het Museum für Islamische Kunst in Berlijn. Daar vond in het Pergamonmuseum in 2016-2017 de speciale tentoonstelling ‘Das Erbe der Alten Könige: Ktesiphon und die persischen Quellen islamischer Kunst’ plaats‘, waarin topstukken uit die collectie werden getoond.
Renovatie
Nadat Ctesiphon in de Middeleeuwen was verwoest en verlaten werden de bovengrondse restanten van het paleis Taq Kasra er in de loop der tijd ook niet beter op. In de late 19e eeuw stortte het noorderdeel van de façade in tijdens een overstroming van de Tigris. Bij de verdeling van het Ottomaanse Rijk door de Volkenbond kwam het gebied onder Brits mandaat. De Britten maakten Irak een min of meer zelfstandig land dat in 1932 onafhankelijkheid verwierf. Vanaf dat moment ligt het Perzische monument dus in de staat Irak. ‘Het Iraakse ministerie van cultuur begon in de jaren zestig van de vorige eeuw met restauratie- en renovatiewerk waarbij de hulp van Italië werd ingeroepen’, vervolgt Akbarzadeh. ‘In de jaren zeventig werd besloten tot herbouw van het ingestorte deel van de façade. Maar vanaf de jaren tachtig, door de oorlogen tussen Irak en Iran, de Perzische Golfoorlogen en de veroveringen door IS, lag alles weer stil.
In 2014 besloot het Iraakse ministerie restauraties aan de paleisresten te laten uitvoeren, waarbij een Tsjechische onderneming is ingeschakeld. Op hun voorstel is de boog in 2017 van een betonnen laag voorzien om het monument tegen vocht en temperatuurschommelingen te beschermen’.
Echter: ‘In maart j.l. werd echter bekend dat delen van de boog toch nog zijn ingestort. We moeten dus aan de kwaliteit van het renovatiewerk twijfelen. Inmiddels zijn de Iraakse overheid en Unesco verzocht snel actie te ondernemen om het monument te stabiliseren. Een belangrijke stap zou ook zijn het monument op de Werelderfgoedlijst van Unesco te krijgen, maar daarvoor moet Irak actie ondernemen. Hier speelt min of meer ook het probleem dat de staat Irak geen prioriteit geeft aan Perzisch erfgoed en dat de Iraanse islamitische autoriteiten nauwelijks geïnteresseerd zijn in een pre-islamitisch Perzisch monument als Taq Kasra. Maar de tijd dringt…’, waarschuwt hij.
KIJK ! >> De documentairefilm ‘Taq Kasra: Wonder of Architecture’ van Pejman Akbarzadeh en geproduceerd door Persian Dutch Network werd in 2018 en 2019 vertond bij verschillende universiteiten, musea en internationale conferenties in de VS, GB en Australië, maar tot dusver nog niet in Nederland, ofschoon fit een Nederlandse productie is. De DVD ‘Taq Kasra: Wonder of Architecture’ is verkrijgbaar via bol.com Meer info: www.TaqKasra.com
____________
Volg “Persian Dutch Network” op Facebook
DIGITALE NIEUWSBRIEF
Mogen we u op de hoogte houden van PDN activiteiten?
Mail naar: info [at] persiandutch.com